“Tiếc thay cây quế giữa rừng Để cho thằng Mán, thằng Mường nó leo” Từ lúc nhỏ không biết bao nhiêu lần tôi đã nghe Mẹ và Nội hát ru, nghe đến thuộc lòng nhưng lại không hề hiểu được ý tứ của câu hát, chỉ lờ mờ đoán rằng có lẽ dùng để chê bai những người “thượng” ở trên núi (hồi ấy, những người dân tộc vẫn thường được gọi là người thượng). Khi tôi lớn lên, đọc nhiều hơn một tí, biết nhiều hơn một tí, tôi đã thật sự bất ngờ khi biết câu ca trên lại là lời khóc than cho số phận của một nàng công chúa xinh đẹp nhưng long đong, người được coi là người khai sinh cho vùng đất Thuận Hóa – Phú Xuân (Thừa Thiên Huế ngày nay) : Nàng Công chúa Huyền Trân Bên trong Điện thờ Công chúa Huyền Trân Chuyện kể rằng, vua Trần Nhân Tông sau khi đã truyền ngôi cho con là Trần Anh Tông, lên tu ở núi Yên Tử, mến cảnh núi sông thường hay đi du ngoạn các nơi. Một lần vào đến đất Chiêm Thành, đã hứa gả công chúa Huyền Trân cho vua Chiêm Thành Jaya Simhavarman III (Chế Mân). Vua Chế Mân dâng hai châu Ô, Lý (từ đèo Hải Vân Thừa Thiên đến phía bắc Quảng Trị ngày nay) làm sính lễ cưới côn chúa Huyền Trân về nước. Vâng mệnh vua cha là Trần Nhân Tông, Huyền Trân đã gác tình riêng với Trần Khắc Chung, gạt lệ xuống thuyền theo chồng, lập mối hòa hiếu và mở mang bờ cõi của đất nước về phương Nam. Đất Thuận Hóa – Phú Xuân – Thừa Thiên Huế cũng được khai sinh từ đó, đến nay đã hơn 700 năm. Quang cảnh xung quanh nhìn từ đỉnh núi Ngũ Phong Huyền Trân làm hoàng hậu nước Chiêm Thành được một năm thì vua Chế Mân mất. Theo tục lệ nước Chiêm, vua mất thì hoàng hậu phải lên hỏa đàn để tuẫn táng. Vua Trần Anh Tông sợ em gái bị hại, bèn sai võ tướng Trần Khắc Chung dẫn phái đoàn sang Chiêm Thành điếu tang và dặn bày mưu kế để đưa công chúa về. Trần Khắc Chung bày mưu đưa công chúa Huyền Trân xuống thuyền ra giữa bể làm lễ Chiêu Hồn cho Chế Mân, song đã bố trí sẵn sàng một chiếc thuyền nhẹ chực sẵn trên bể, đợi thuyền chở công chúa ra xa, lập tức xông tới cướp công chúa qua thuyền mình, dong buồm ra khơi nhắm thẳng về phương bắc. Ni sư Hương Tràng Nhưng biến cố dồn dập đã làm cho Huyền Trân chán chường thế sự. Theo gót của vua cha, công chúa đã chọn cửa Thiền, nàng xuống tóc, xuất gia ở chùa núi Trâu Sơn, còn gọi là núi Vũ ninh, thuộc huyện Quế Dương, trấn Kinh Bắc, pháp danh là Hương Tràng, sau đó chuyển về làm trú trì chùa Hổ Sơn ở huyện Thiên Bản, trấn Sơn Nam. Bà đã đổi tên núi là Nộn Sơn. Bà đã viên tịch lúc ngoài năm mươi tuổi. Dần dà qua thời gian, trong lòng tưởng nhớ của dân gian, bà đã trở thành một linh thần được dân làng Hổ Sơn thờ phụng. Các triều đại đã liên tục trong sắc ban danh hiệu. Muộn nhất là sắc phong năm Khải Định thứ 9 (1925) đã sắc phong Bà là Trai Tĩnh trung đẳng thần. Hiện nay, nhiều nơi ở Huế vẫn còn lưu truyền về truyền thuyết của nàng công chúa Huyền Trân, qua những điệu ru, qua bài ca Nam Ai, Nam Bình dào dạt tình cảm, có thể thấy công chúa Huyền Trân vẫn sống mãi trong tâm thức người dân Huế. Hàng năm cứ vào mồng 9 tháng Giêng âm lịch, nhân ngày mất của Huyền Trân Công chúa, lễ hội Huyền Trân lại được tổ chức long trọng tại Đền Huyền Trân Công Chúa ở Huế. Đền Huyền Trân Công chúa có không gian rộng đến 28ha, nằm dưới chân núi Ngũ Phong thuộc thôn Ngũ Tây, xã Thủy An (nay là phường An Tây), Thành phố Huế. Địa hình thoai thoải kéo dài từ chân núi lên đến đỉnh, có rừng thông xung quanh, bốn mặt là đồi núi trùng điệp. Đứng trên đỉnh núi có thể nhìn thấy một khoảng không gian bao la, và phía xa xa là cả một không gian Thành phố Huế. Ba bậc sân vào Đền thờ đều lát gạch Bát Tràng Từ ngoài dẫn vào là bốn trụ biểu lớn, tiếp đến là ba bậc sân rất rộng lát gạch Bát Tràng, có hồ nước và cầu bắc qua tương tự như cầu Trung Đạo bắc qua hồ Thái Dịch trước điện Thái Hòa của Đại Nội Huế và trong cùng là đền thờ Huyền Trân Công chúa. Tất cả nằm trên một trục thẳng. Bên trong đền thờ là pho tượng Công chúa Huyền Trân ngồi trên ngai được đúc bằng đồng. Tượng cao 2,37m, được đúc bởi các nghệ nhân đúc đồng nổi tiếng của phường Đúc, Thành Phố Huế. Pho tượng Công chúa Huyền Trân bằng đồng Bia ký Tiếp theo đền thờ Huyền Trân là đền thờ vua Trần Nhân Tông, phụ hoàng của Công chúa Huyền Trân, là vị vua anh minh, có công lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước, là vị tổ của Thiền phái Trúc Lâm. Ở đây có bức tượng thờ vua Trần Nhân Tông bằng đồng đỏ nguyên chất, cao 3m, nặng 2 tấn được đúc theo phiên bản lấy từ đền thờ các vua Trần cũng do các nghệ nhân đúc đồng tại phường Đúc Huế thực hiện. Trước ngôi đền uy nghi là đôi rồng chầu đạt kỷ lục dài nhất Việt Nam Bậc cấp dẫn đến Đền thơ Vua Trần Nhân Tông. Đôi rồng chầu hai bên đạt kỷ lục dài nhất Việt Nam. Pho tượng thờ Vua Trần Nhân Tông bằng đồng Cũng trong khuôn viên này còn có nhiều công trình kiến trúc lớn nhỏ khác, khi thắp hương cầu nguyện công chúa Huyền Trân và các bậc công thần khai quốc, có thể ngắm nhìn tượng ni sư Hương Tràng hoặc cầu nguyện bên bức tượng Phật Di Lặc khổng lồ. Tương Ni sư Hương Tràng Tượng Phật Di Lặc Theo con đường ngoằn nghèo với 246 bậc cấp, bạn có thể chinh phục đỉnh núi Ngũ Phong. Nổi bật ở đây là Tháp chuông Hòa bình cao 7m được dựng ở độ cao 108 mét trên đỉnh Ngũ Phong với với quả chuông đồng nguyên chất nặng 1,6 tấn, cao 2,16 mét cũng do các nghệ nhân phường Đúc thực hiện. Thân chuông có khắc các hình ảnh tượng trưng của 4 chùa: Giác Lâm (TP.HCM), Thiên Mụ (Huế), Diên Hựu (Hà Nội) và chùa Trúc Lâm Yên Tử (Quảng Ninh). Những hình ảnh các chùa được khắc trên thân chuông Giữa chốn u tịch của núi rừng, bạn có thể tự mình gõ lên từng tiếng chuông trầm ấm thong thả rơi vào không gian để cầu nguyện cho sự an lành của mỗi con người. Đúng như 8 chữ được khắc trên mặt chuông: “Thế giới – Hòa Bình – Nhân loại – Hạnh phúc”. Nguồn : Nguyễn Văn Liêm